Yapay Zekâ Okuryazarlığı ve AI Act: Kurumların Yükümlülükleri

YAPAY ZEKÂ OKURYAZARLIĞI VE AI ACT KAPSAMINDA KURUMLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Yapay zekâ teknolojileri iş dünyasında ve kamu sektöründe hızla yaygınlaşıyor. Avrupa Birliği’nin 2024 yılında yürürlüğe giren AI Act (Yapay Zekâ Tüzüğü), kurumlara bu teknolojileri etik, güvenli ve hukuka uygun biçimde kullanma yükümlülüğü getiriyor. Bu düzenleme kapsamında, yapay zekâ okuryazarlığı kavramı da artık yalnızca bir eğitim konusu değil, bir yasal sorumluluk alanı haline geldi.

Yapay Zekâ Okuryazarlığı Nedir?

Yapay zekâ okuryazarlığı; kişilerin ve kurumların yapay zekâ sistemlerini bilinçli, güvenli ve etik biçimde kullanabilmeleri için gerekli bilgi, beceri ve farkındalığı ifade eder. Bu kavram sadece teknik bilgi ile sınırlı değildir; aynı zamanda yapay zekânın risklerini, fırsatlarını ve insan haklarına olası etkilerini anlamayı da kapsar.

Avrupa Birliği’nin Yapay Zekâ Tüzüğü (AI Act), bu kavrama özel bir önem vermekte ve kurumları, yapay zekâ sistemleriyle çalışan herkesin yeterli düzeyde yapay zekâ okuryazarlığına sahip olmasını sağlamasını yasal olarak yükümlülük tutmaktadır.

AI Act’e Göre Kurumların Sorumlulukları

• AI Act’in 4. maddesine göre; yapay zekâ sistemlerini geliştiren veya kullanan tüm kuruluşların, kendi çalışanlarına ve kendi adlarına sistemi kullanan diğer kişilere (ör. yükleniciler, hizmet sağlayıcılar, müşteriler) uygun düzeyde yapay zekâ okuryazarlığı kazandırmasını öngörür. 

• Tüzüğün madde 3(56) yapay zekâ okuryazarlığı; "yapay zekâ sistemlerinin bilinçli ve sorumlu biçimde kullanılmasını sağlayan bilgi, beceri ve anlayış "düzeyi olarak tanımlanır.

• Bu hükümle amaç, yalnızca çalışanların bilgilendirilmesi değil; aynı zamanda temel hakların korunması, etik kullanımın teşvik edilmesi ve yapay zekandan toplumsal faydanın en üst düzeyde elde edilmesidir. 

Bir Kurumda Yapay Zekâ Okuryazarlığı Programı Nasıl Kurulur?

Yapay Zeka okuryazarlığı bir " eğitim etkinliği " olmanın ötesindedir. Kurum genelinde bütüncül bir bilinç oluşturmayı hedefler. Bu kapsamda: 

• Kullanılan veya geliştirilen yapay zekâ sistemlerinin tam listesi çıkarılmalıdır.
• Kurumun rolü (sağlayıcı mı, kullanıcı mı?) netleştirilmelidir.
• Her sistem için potansiyel riskler belirlenmeli; bu riskleri azaltmaya yönelik farkındalık çalışmaları yapılmalıdır.
• Eğitim içerikleri, çalışanların mevcut bilgi ve deneyim düzeyine uygun hazırlanmalıdır.
• Program; teknik konuların yanında hukuki, etik ve insan hakları boyutlarını da kapsamalıdır.

Her kurumun yapısı, sektörü ve risk profili farklı olduğu için " tek tip" bir model bulunmamaktadır. Dolayısıyla her kuruluş kendi iç dinamiklerine uygun bir eylem planı geliştirmelidir. 

Belgelendirme ve Hukuki Uyum

AI Act, kurumların bu alandaki faaliyetlerini belgelendirmesini de öngörür. Kurumlar, olası bir denetim veya uygunluk incelemesinde bu süreçleri gösterebilmek için aşağıdaki kayıtları tutmalıdır: 

• Yapay zekâ okuryazarlığına ilişkin eylem planı,
• Eğitim ve farkındalık faaliyetlerine dair belgeler,
• Katılımcı listeleri ve ölçüm sonuçları,
• Risk değerlendirme raporları,

AI Act, " yapay zeka okuryazarlığı eksikliği" için doğrudan para cezası öngörmese de, bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde uyarıcı, düzeltici tedbir veya faaliyet sınırlaması gibi idari yaptırımlar uygulanabilir. Bu nedenle, belgelenmiş ve sürdürülebilir bir yaklaşım sergilemek hukuken büyük önem taşır.

Sonuç: Bilinçli Kullanım, Hukuki Uyum, Güvenli Gelecek

Yapay zekâ okuryazarlığı, artık sadece bir eğitim konusu değil; kurumların hukuki uyum, etik sorumluluk ve yönetişim süreçlerinin temel parçasıdır.

Bu bilinç; çalışanlar, müşteriler ve toplum için daha güvenli, şeffaf ve insan odaklı bir yapay zekâ ekosistemi oluşturmanın ön koşuludur.

Yapay zekanın hızla geliştiği bir dönemde,kurumların yalnızca teknolojiyi değil, onun hukuki ve etik çerçevesini de yönetebilmesi, geleceğin en güçlü rekabet avantajlarından biri olacaktır.

Bu konu hakkında daha fazla bilgi için Yapay Zekâ Hukuku sayfamızı ziyaret edin.

Hukuki Bilgilendirme Notu
Bu içerik, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Burada yer alan açıklamalar hukuki danışmanlık niteliği taşımamakta olup, her somut olayın özelliklerine göre farklı değerlendirmeler yapılabilir. Özel durumlarınıza ilişkin hukuki değerlendirme veya görüş gerektiren hallerde profesyonel hukuk danışmanlığı alınız.